PKD (Patlamadan Korunma Dokümanı) Nedir?
Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) ; 20/6/12 Tarihli, 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu Kapsamında 30.04.2013 tarih ve 28633 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkındaki Yönetmelik” madde 10’u gereğince; patlayıcı ortam oluşması ihtimali bulunan işyerleri tarafından hazırlanması yasal olarak zorunludur.

PKD (ATEX 153) yasal zorunluluk olarak yanıcı, parlayıcı gaz, buhar veya toz bulunduran tüm firmalarda hazırlanması gereken ve Bakanlık İş Teftiş Kurulu denetimleri incelemesinde müfettişlere gösterilmesi zorunlu olan bir belgedir. “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkındaki Yönetmelik” gereğince zorunlu hale gelen Patlamadan Korunma Dokümanı, hazırlanmaması durumunda cezai işlem uygulanır.

Patlamadan Korunma Dokümanını (PKD) Kimler Hazırlamalıdır?
Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) uzman ve ehil kişilerce hazırlanmalıdır. Bu şartlar; ATEX 153 direktifi EK-2 Madde 2.8’de tanımlanmıştır:

“2.8. Patlayıcı ortam oluşabilecek bölümleri bulunan işyerlerinde; faaliyete başlanılmadan önce bütün işyerinin patlama yönünden güvenliğinin sağlandığı kanıtlanacaktır. Patlamadan korunmayı sağlamak için bütün koşullar yerine getirilir. Patlama yönünden güvenliğin sağlandığının kanıtlanması, patlamadan korunma konusunda eğitim almış ve/veya deneyimli ehil kişilerce yapılır.”

Ehil kişi tanımı ise PKD hazırlanırken referans alınan EN 60079-10-1:2021 standardında aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

“4.6. Personelin yetkinliği

Alan sınıflandırması, alevlenebilir maddelerin özelliklerinin, gaz/buharın dağılma prensiplerinin ve havalandırmanın yapısını anlayan ve söz konusu tesisin proses yönlerine aşina olan kişiler tarafından yapılmalıdır.

Bu durum, elektrik ve makina mühendisleri gibi diğer teknik mühendisler için ve alan sınıflandırma prosesinin bir parçası olan ve bu proses üzerinde bir etkisi olan, güvenlikle ilgili özel sorumluluklara sahip personel için yararlı olabilir. Personelin yetkinliği, alan sınıflandırmasının gerçekleştirilmesi için kullanılan yöntem ve tesisin yapısı ile alakalı olmalıdır. Gerektiğinde personelin düzenli ve sürekli bir eğitime tabi tutulması tavsiye edilir.

NOT-1: Yetkinlik, milli düzenlemeler veya standartlar veya kullanıcı gereksinimleriyle alakalı bir eğitim ve değerlendirme programına göre gösterilebilir.
NOT 2- Yeterlilik unsurları, çeşitli personel belgelendirme şemalarında kapsanmaktadır”
NOT-3 standardın 2021 versiyonunda eklenmiş olup; IECEx, EXAM gibi uluslararsı kabul görmüş belgelendirme şemalarını kapsamaktadır.

Patlamadan Korunma Dokümanını (PKD) Eğitimini Kimler Almalıdır ?

Eğitim ihtiyacını iki yönlü olarak ele almalıyız. Birincisi PKD yi hazırlayan personel; ikincisi ise patlayıcı ortamda görev yapan personel.

Patlayıcı ortam ihtiva eden alanlardaki personelin eğitim ihtiyacı; “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkındaki Yönetmelik” Ek-2 Md.1.1 ‘de tanımlanmıştır:

“1.1. Çalışanların eğitimi

İşveren, patlayıcı ortam oluşabilen yerlerde çalışanlara, patlamadan korunma konusunda yeterli ve uygun eğitimi sağlar.”

Burada bahsedilen “uygun” eğitimlerin de tanımlanması aşağıdaki gibidir;

Çalışan tüm personele ATEX direktifi kapsamında patlamanın riskleri ve statik elektrik, mekanik kıvılcım gibi tutuşturucu Kaynakların bertaraf yöntemleri
Exproof (ex ekipman) ekipman seçim ve montajı yapan personele EN 60079-14 standardı kapsamındaki uygun eğitim
Exproof (ex ekipman) muayenesi ve bakımı yapan personele EN 60079-17 standardı kapsamındaki uygun eğitim
Exproof (ex ekipman) tamir ve onarımı yapan personele EN 60079-19 standardı kapsamındaki uygun eğitim
Bu eğitimleri aşağıda tanımlanan personelin alması gerekmektedir.

İşetmeden sorumlu kişiler,
İşletmede çalışan Beyaz Yaka ve Mavi Yakalar,
Bakım ve onarım ekipleri
İSG uzmanları
Taşeronlar
PKD Eğitimi Alma Şartları Nelerdir?

PKD hazırlayan personelin alması gereken ve IECEx Eğitim şemasında tanımlanan Unite 001 ve Unite 002 eğitimlerini;

Proses bilgisine sahip mühendis veya alanında ilgili İSG uzmanı olan teknik personel
İşletmenin çalışanı olan ve patlayıcı ortam oluşan alanlarda çalışan personel
Daha öncesinde Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) hazırlayan veya hazırlanmasında görev almış teknik personel
Patlamalardan Korunma İçin Alınması Gereken Tedbirler Nelerdir?

Patlamalardan Korunma için ilk olarak yapılması gereken patlayıcı ortam oluşması ihtimali bulunan işyerleri “Patlamadan Korunma Dokümanı” hazırlanmasıdır.

PKD hazırlanmasının akabinde işletmede tehlikeli alanlar belirlenir ve işletmenin şartları ile prosesin uygunluğuna göre alınması gereken organizasyonel önlemler, teknik önlemler ve risk değerlendirmeleri çalışmaları sunulur. Bu çalışmalara uyulması ve iyileştirmelerin yapılması ile işveren işletmesinde patlayıcı ortam oluşmasını önlemiş olur.

EN 1127-1 standardında tanımlanan tüm Tutuşturucu Kaynakların bertarafı hem organizasyonel hem de teknik tedbirlerin beraber uygulanması ile gerçekleşebilmektedir.
EN 1127-1 standardında tanımlanan 13 Tutuşturucu Kaynak aşağıda belirtilmiştir;

Sıcak yüzeyler
Alevler ve sıcak gazlar (sıcak parçacıklar dâhil
Mekanik olarak oluşan kıvılcımlar
Elektrikli cihazlar
Kontrolsüz elektrik akımları ve katodik korozyon koruması
Statik elektrik
Yıldırım
Radyo frekans (RF) elektromanyetik dalgaları (104 Hz’den 3×1011 Hz’e kadar)
Elektromanyetik dalgalar (3×1011 Hz’den 3×1015 Hz’e kadar)
İyonlaştırıcı radyasyon
Ultrasonik ses dalgaları
Adyabatik sıkışma ve şok dalgaları
Egzotermik tepkimeler (tozların kendiliğinden tutuşması dâhil)
Patlamadan korunmanın temel amacı patlama üçgeninde yer alan parametrelerin en az birinin ortadan kaldırılmasına dayanmaktadır. Tutuşturucu Kaynak bertarafı bu adımlardan bir tanesinin kaldırılması için en önemli unsurdur.

Patlamalardan Korunma Eğitimi İçinde Hangi standartlar Mevcuttur?

TS EN IEC 60079-10-1 :2021 ve CEI 31-35; Patlayıcı Gaz Ortamları Sınıflandırması

TS EN 60079-10-2 :2015; Yanıcı Toz Atmosferler için Ortam Sınıflandırması

IEC 60079-14; Patlayıcı ortamlarda kullanılan- bölüm 14: Elektriksel tesislerin tasarımı, seçimi ve monte edilmesi,

IEC 6007917; Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılan elektrikli cihazlar bölüm 17-Tehlikeli alanlarda (maden kuyuları dışında) elektrik tesislerinin muayenesi ve bakım Esasları

Aynı zamanda uluslararası kabul görmüş İtalyan, İngiliz ve Amerikan Standartları da bu eğitimin bir parçasıdır.
Patlamalardan Korunma Dokümanı Hazırlamak İçin Hangi Belgelere İhtiyacınız vardır?
Patlamadan Korunma Dokümanını (PKD) hazırlamak isteyen kişiler güncel standartlara uygun olarak IECEx (uluslararası geçerliliği olan eğitim katılım belgesi ve yetkinlik belgesi) ve ATEX 2014/34/AB (ATEX 114) direktifi kapsamı ile ATEX 153 direktifi kapsamını içeren ATEX sertifikalarını almalıdırlar.
Aynı zamanda patlayıcı ortam ihtiva eden tesislerde tecrübe sahibi olduğunu da kanıtlaması gerekmektedir.
Patlamadan Korunma Dokümanını (PKD) hangi tesisler hazırlamak zorundadır?
PKD (ATEX 153); yanıcı, parlayıcı gaz, buhar veya toz bulunduran tüm ticari işletmelerde hazırlanması gereken ve işletmede bulunması yasal zorunlu olan bir belgedir.
Örnek oluşturması adına aşağıdaki işletmeler kapsam dahilindedir.
Tütün Fabrikaları, Çimento Fabrikaları, Termik Santraller, Un Fabrikaları, Nişasta Fabrikaları, Şeker Fabrikaları, Yağ Fabrikaları, Solvent Kullanılan Tüm Prosesler, Lpg Gaz Dolum, Depolama Ve Satış, Akaryakıt Ve Lpg Rafinerileri, Fuel Oil , Motorin Tankları, Akü Odaları, Doğal Gaz, Lng Hatları, Propan Hatları

Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) içeriğinde Neler Olmalıdır?
Patlamadan Korunma Dokümanı (PKD) içerisinde asgari olarak aşağıdaki bilgiler yer almalıdır.

İş Yeri Bilgileri
İş Yerindeki Proseslere Ait Bilgiler (Proses Akış Şemaları, P&Id’ler, Sıcaklık Basınç Değerleri Vs)
Patlayıcı Ortam Oluşmasına Sebep Olan Kimyasalların Özellikleri
Proses Ekipmanına Ait Bilgiler
Havalandırma Kriterleri (Doğal, Açık, Kapalı, Lokal, Engellenmiş, Vs)
Tutuşma Kaynaklarının Değerlendirilmesi
Gaz/Buhar Karakteristikleri, Hesaplamaları
Akü alanları için; EN 62485-2 standardının uygulanması,
Patlayıcı ortam risk değerlendirmesinin yapılması,
İyi Uygulama Örnekleri Tavsiyeler
Teknik Ve Organizasyonel Önlemler
Zone İçerisinde Kalan Ekipmanların Ex Sertifikaları
Zone Sınıflandırmada Kullanılan Yöntem Ve Yaklaşımlar
Zone Haritası
Zone haritalarının çıkarılması sonrası Exproof elektriksel ekipmanların listelenmesi ve hesaplanan Zone’lara Ex Kategorilerinin uygunluğunun değerlendirilmesi
extec-pkd-1 extec-pkd-2